Chiều 11/1, Kính viễn vọng hình cầu có khẩu độ 500m (còn gọi là FAST) được tôn vinh là “Thiên nhãn Trung Quốc” xây dựng tại tỉnh Quý Châu đã chính thức vận hành được một năm. Trước đây, Đài Thiên văn quốc gia Viện Hàn lâm khoa học Trung Quốc cho biết, “Thiên nhãn Trung Quốc” hiện nay vận hành bình ổn, trong gần một năm qua, các nhà khoa học tận dụng tính năng quan trắc độ nhạy cao của “Thiên nhãn Trung Quốc” phát hiện hơn 240 sao xung. Ngoài ra, “Thiên nhãn” sẽ chính thức mở cửa với giới khoa học toàn cầu kể từ tháng 1/4/2021, các nhà thiên văn học trên thế giới trong đó có Việt Nam sẽ tề tựu tại đây, triển khai giao lưu và hợp tác khoa học, có nghĩa là tầm nhìn thăm dò bí ẩn vũ trụ của nhân loại sẽ ngày càng rộng mở.

Về “Thiên nhãn”, trong Thông điệp chào mừng năm mới 2019, Tổng Bí thư Tập Cận Bình nêu rõ: “Vào giờ phút này, tôi đặc biệt nhắc đến một số cái tên chói sáng. Năm nay, trên trời lại thêm một vì sao “Nam Nhân Đông Tinh”... là nhà khoa học hàng đầu và tổng công trình sư của “Thiên nhãn”, “Nhà khoa học nhân dân” Nam Nhân Đông hầu như đã tham gia vào tất cả các khâu trong xây dựng công trình. Trong thời gian xây dựng và vận hành FAST, ông Nam Nhân Đông mắc ung thư phổi nhưng vẫn miệt mài làm việc. Ngày 15/9/2017, khi Thiên Nhãn Trung Quốc làm cả thế giới rung động, ông Nam Nhân Đông qua đời. Niềm tin và nhiệt tình 22 năm, để lại cho Trung Quốc và thế giới một “Thiên nhãn” thăm dò bí ẩn vũ trụ.

Ý nghĩa thực sự của thiên văn học là ở quan trắc, vì vậy, ông Nam Nhân Đông mạnh dạn đề xuất, tận dụng vùng đất chảo địa hình Karst tỉnh Quý Châu Trung Quốc làm nơi đặt kính viễn vọng. Năm 1994, ông Nam Nhân Đông gần 50 tuổi bắt đầu chủ trì công việc thúc đẩy chương trình FAST. Để tìm một vùng đất chảo hoàn mỹ đặt mặt hình cầu khẩu độ 500 mét, ông Nam Nhân Đông mang hơn 300 bức tranh viễn thám vệ tinh, chống gậy tre, hầu như đi hết tất cả các vùng đất chảo trong miền núi miền Tây Nam. Có những nơi ngay cả lối nhỏ cũng không có, nông dân địa phương đi bộ cũng khó, ông suýt nữa bị lũ quét đẩy xuống núi, lại bị rơi xuống vực thẳm, may mà có cây nhỏ đỡ cơ thể. Rút cuộc qua nhiều năm luận chứng, nơi đặt kính viễn vọng xác định ở huyện Bình Đường, tỉnh Quý Châu. Vùng đất chảo này cao vài trăm mét, bốn mặt được đồi núi bao bọc, vừa che chắn sóng điện từ bên ngoài. Cả quá trình xây dựng FAST kéo dài 12 năm.

Năm 2011, FAST bắt đầy xây dựng, hoàn thành vào tháng 9 năm 2016 với thời gian 5 năm; lại trải qua 4 năm vận hành thử, năm 2020 chính thức vận hành. Tự gắng làm, lâu năm âm thầm lặng lẽ cống hiến tại tuyến đầu công tác công nghệ, ê-kíp do ông Nam Nhân Đông đứng đầu đã đột phá biết bao trở ngại, tính năng tổng hợp của FAST nâng cao khoảng gấp 11 lần so với kính viễn vọng Arecibo của Mỹ. Công nghệ then chốt mà FAST đột phá còn được ứng dụng thành công vào công trình to lớn như cầu Hồng Công - Châu Hải - Ma Cao v.v.

Ông Nam Nhân Đông từng nói: “Nhân loại sở dĩ có thể vượt trội là chính vì có một tinh thần tìm kiếm đối với điều bí ẩn”, hàng trăm nhà khoa học gồm trước sau hai thế hệ trong đó có ông Nam Nhân Đông đã nỗ lực to lớn vì FAST. Trong bức thư mừng, Tổng Bí thư Tập Cận Bình nêu rõ: “Thiên văn học là khoa học đi trước đón đầu thai nghén những phát hiện sáng tạo to lớn, cũng là điểm cao chiến lược thúc đẩy tiến bộ và đổi mới khoa học công nghệ”. Việc khánh thành và đưa vào sử dụng “Thiên nhãn Trung Quốc” có ý nghĩa quan trọng trong việc Trung Quốc thực hiện đột phá sáng tạo quan trọng trong lĩnh vực khoa học đi trước đón đầu, đẩy nhanh phát triển thúc đẩy bằng sáng tạo đổi mới.